Teksańska masakra piłą mechaniczną (The Texas Chainsaw Massacre) (1974)

UWAGA! Poniższa recenzja może zawierać spoilery!

  Sally Hardesty, jej niepełnosprawny brat Franklin oraz trójka ich przyjaciół - Jerry, Kirk i Pam - jadą do Newt w Texasie na grób dziadka rodzeństwa, by sprawdzić czy padł ofiarą hien cmentarnych bezczeszczących zwłoki, o których głośno w mediach. Po drodze zabierają "lekko" niezrównoważonego autostopowicza - na oczach przerażonej paczki osobnik celowo okalecza się nożem Franklina, a potem wywołuje mały pożar w vanie. Kirk wyrzuca mężczyznę z pojazdu na autostradę, lecz młodym trudno jest się ze zdarzenia otrząsnąć, a zwłaszcza Franklinowi. Po przybyciu do celu podróży Sally widzi, że grób dziadka jest nienaruszony, więc grupa spokojnie udaje się do starego domu dziadków Sally, gdzie zamierzają świetnie się bawić. Kirk i Pam oddalają się w poszukiwaniach małego jeziorka, o którym opowiedział im Franklin. Okazuje się, że woda wyschła, ale parze wpada w oko dom znajdujący się nieopodal i decydują się iść zapytać mieszkających tam ludzi o benzynę, której wcześniej im zabrakło. Nikt jednak nie odpowiada na wołania, więc Kirk wchodzi do środka nieproszony. Najście nie podoba się rosłemu mężczyźnie o twarzy zakrytej makabryczną maską z ludzkiej skóry, uzbrojonemu w wielki młot...

  Teksańska masakra piłą mechaniczną... Slasher tak kultowy, że nawet jeśli znajdzie się ktoś, kto nie widział ani oryginału, ani remake z 2003-go, to i tak na pewno o nim słyszał i zna ogólny zarys fabuły. Tytuł może być trochę mylący, bo aczkolwiek film niewątpliwie przedstawia prawdziwą masakrę w Teksasie, to piła mechaniczna nie gra głównej roli - koncept, od którego twórcy kolejnych części franczyzy raczej odeszli, dużo częściej wkładając w ręce Leatherface'a (ikonowa postać zabójcy Masakry) tytułowe narzędzie zbrodni. Scenariusz napisali Tom Henkel oraz Tobe Hooper, a wyreżyserowania podjął się w całości ten drugi. Film przedstawia problem kapitalistycznego industrializmu i jego ofiar, lecz głównym zamysłem Hoopera była krytyka władzy, która w latach 70-tych aż wrzała od rosnącej świadomości ludzi o brutalności wojny w Wietnamie oraz podupadającej wiary w autorytet spowodowanej w większości aferą Watergate. To dlatego ta brutalna, choć mało graficzna, produkcja została wypuszczona pod hasłem "prawdziwe wydarzenia", a styl filmowania w dużej mierze przypomina film dokumentalny. Reżyser bazował się na historii mordercy z lat 50-tych z Wisconsin, Edzie Geinie, lecz fabuła została mocno podkoloryzowana i zdramatyzowana, nie można więc patrzeć na tę pozycję jak na ekranizację prawdziwych wydarzeń, a bardziej jak na obraz jedynie luźno zainspirowany faktami. Teksańska masakra piłą mechaniczną jest delikatna w przedstawianiu "gore", mimo to w USA została sklasyfikowana jako "X" (najwyższa ocena w klasyfikacji brutalności MPAA, równoważna z zakazem wizji dla nieletnich. W 1990-tym nazwa została zmieniona na "NC-17"). Dopiero po wycięciu kilku minut film mógł dostać ocenę "R" (nieletni dopuszczani tylko w towarzystwie opiekuna) i rozprowadzona szerzej.

  Teksańska masakra piłą mechaniczną jest filmem typu slasher, jednak wyszedł kilka lat przed modą na ten podgatunek, która zapoczątkowana przez Halloween Johna Carpentera w 1978 roku zawładnęła amerykańskim kinem grozy do pierwszej połowy lat 80-tych. Mamy więc konwencjonalną grupę młodych ludzi, postać wielkiego, niemego mordercy, oraz final girl - dziewczynę, która daje radę umknąć złemu losowi. Jednak zanim jej się to udaje Sally Hardesty (poważniejsza i bardziej zaradna z dwóch żeńskich postaci w filmie) musi przejść przez prawdziwe piekło, z którego większość osób nie wyszłoby bez trwale uszkodzonej psychiki. Pam ma jeszcze mniej szczęścia (albo więcej... zależy, co kto woli) i jest zmuszona znieść niewyobrażalny fizyczny ból, kiedy Leatherface bezwzględnie nabija ją na hak przyczepiony do sufitu, niczym martwe zwierzę, które dopiero ma zostać przerobione na mięso. Filmowy zabójca znęca się dużo miłosierniej nad bohaterami płci męskiej, zadając im szybką i względnie bezbolesną śmierć. Taki stan rzeczy w Masakrze nie umknął uwadze krytyków, którzy posądzili autorów filmu (jak i autorów wielu innych horrorów) o seksizm w przedstawianiu przemocy. Osobiście uważam, że jest to szukanie dziury w całym. Owszem, Pam i Sally zostają potraktowane okrutniej od swoich kolegów, a Pam jest przedstawiona jako mało zaradne dziewczę, jednak Jerry i Kirk też nie grzeszą jakimś wyjątkowym sprytem, no i w końcu to przecież kobieta jest jedyną ocaloną, jak zresztą konwencja gatunku nakazuje.

  Nieważne, czy użyta przeciwko kobiecie czy mężczyźnie. Przemoc w Teksańskiej masakrze piłą mechaniczną jest zobrazowana w mało krwawy sposób, jeśli sugerować się tytułem filmu. Piła mechaniczna jest, ale Leatherface'owi udaje się nią zabić tylko jedną osobę, a scena, gdzie widać łańcuch piły w bezpośrednikm kontakcie z ludzkim ciałem jest tylko jedna. Zabójca używa młotka do pozbawiania życia swych ofiar i ma do tego dobrą rękę, więc śmierć jest natychmiastowa, a krew nie tryska po ścianach. Stosunkowo mała ilość posoki, którą film może się poszczycić, jest jednak prawdziwa. Twórcy zdobyli ją z rzeźni w Round Rock w Teksasie, gdzie robiono zdjęcia. Liczne kości oraz resztki zwierzęcych zwłok w różnych etapach rozkładu, którymi "przystrojono" dom Leatherface'a i jego rodziny, otrzymano zaś od miejscowych hodowców zwierząt. Tak mała szczodrość w wydzielaniu scen gore jest wynikiem niskiego budżetu produkcji, lecz Hooper i tak wyszedł z sytuacji obronną ręką. Film gra na wyobraźni widowni, nie stawia nam przed oczami konkretnych obrazów okropności, jakie mają miejsce w domu makabrycznej rodzinki, lecz za to sprawia, że można z łatwością się tego domyślić, jeśli tylko spojrzeć na na wygląd owego domostwa. Tak samo kanibalizm antagonistów nie jest rzucony widzom bezpośrednio w twarz, ale jak dochodzi do sceny groteskowej kolacji Sally w ich towarzystwie, to już nie ma wątpliwości co się tam wyrabia.

  Mimo tego, że w filmie niewiele widać, stowarzyszenie Motion Picture Association of America dało mu ocenę nieodpowiedniego dla osób poniżej siedemnastego roku życia. Przypuszczam, że pomimo braku ostrych scen gore ta pozycja mogła szokować ze względu na etykietkę "wydarzenia prawdziwe", parę zagrań mających wywoływać skojarzenia z ogłaszaniem faktów w mediach oraz charakterystyczny styl zdjęć, który tworzy namiastkę atmosfery filmu dokumentalnego. Teksańska masakra zaczyna się od napisów  o prostej czcionce przesuwających się w górę ekranu, na czarnym tle, z lektorem odczytującym treść poważnym głosem... Następnie słyszymy reportera w radiu podającego wiadomości dnia, w skład których wchodzi informacja o krążących w okolicach Newt hienach cmentarnych kradnących zwłoki (lub ich części) z grobów. Amerykanie lat 70-tych wielokrotnie byli zmuszeni zetknąć się z brutalnością w mediach, tak samo jak z zakłamaniem klas rządzących kraju. Wizja Hoopera miała na celu nawiązanie do relacji radiowych i telewizyjnych z wojny z Wietnamie, które wtedy wywoływały coraz to większe kontrowersje i sprzeciw wśród obywateli. Fałsz reklamy filmu, głoszącej, iż przedstawia on fakty, odzwierciedla niewiarygodność mediów oraz zarządzających nimi wysoko położonych osób, czego ludność zasmakowała przy okazji skandalu Watergate, po którym prezydent Nixon był zmuszony zrezygnować ze swojego stanowiska. W filmie widzimy wiele ujęć nakręconych pod różnymi "dziwnymi" kątami (w większości od dołu), gdzie często trawa poruszana wiatrem jest tuż przed kamerą, zasłaniając faktyczny obiekt zainteresowania obiektywu. Praca kamery bywa nieskoordynowana, chaotyczna, trochę "spontaniczna" (np. w scenie, gdzie Sally budzi się przy stole w domu Leatherface'a), jak kiedy operator znajduje się w samym środku akcji odbywającej się na żywo. Wszystko to składa się na klimat prawdziwości, namacalności, co po części zaciera zwyczajne poczucie odbiorcy, że to, co ma przed oczami, to tylko film. Moim zdaniem właśnie ten brudny, surowy styl sprawia, że brak graficznych scenek nie okrada tworu Hoopera z elementu szoku oraz wrażenia, że mimo wszystko patrzymy na bardzo brutalny obraz.

  Członkowie rodziny Sawyer, do której należy niedorozwinięty umysłowo, lecz ponadrozwinięty fizycznie Leatherface, od lat pracowali w miejscowej rzeźni jako ubijacze zwierzyny. Zanim wynaleziono specjalny pistolet, który nieporównanie szybciej wysyła źródło mięsa na tamten świat, do tego celu używano dużego młotka, z którego później Leatherface uczynił broń przeciwko swoim ludzkim ofiarom. Maszyna wygryzła żywą siłę roboczą, pozbawiając ją w ten sposób źródła utrzymania, albo znacznie je zmniejszając. W latach 70-tych w USA zjawisko industrializacji trwało w najlepsze, zmuszając wiele rodzin ze wsi do wyprowadzania się do miast oraz do parania się nowymi, mieszczańskimi zawodami. Farma rodzinna była na wymarciu, gdyż po prostu małe gospodarstwa nie miały szans z rozwijającymi się dużymi firmami rolniczymi. Rozwój technologiczny zmniejszył zapotrzebowanie na pracowników w wielu dziedzinach pracy na wsi. Sawyerowie są ofiarami takiego stanu rzeczy. Po stracie posad w rzeźni nie mieli szans na przetrwanie... Albo tak mogłoby się wydawać. Makabryczna rodzinka postanowiła nie rezygnować ze swojej wieloletniej rzeźniczej tradycji, nie porzucać ziemi, która prawdopodobnie jest w ich posiadaniu od pokoleń. Lecz jak tu przeżyć bez pracy? Oczywiście, wykorzystując swoją znajomość fachu rzeźnika do zdobywania pożywienia w niekonwencjonalny sposób...

  Teksańska masakra piłą mechaniczną w moim mniemaniu jest filmem tak dobrym, że nie da się go nie pokochać od pierwszego wejrzenia, a jego sława i miano kultowego są całkowicie zasłużone. Pozycja ta wywarła ogromny wpływ na podgatunek slasher, ale nie tylko. Dopiero prowadząc tego bloga zdałam sobie sprawę, jak wiele horrorów zainspirowało dzieło Hoopera - bardzo często czuję, że wypadałoby przytoczyć Masakrę jako przykład przy okazji pisania wielu innych recenzji. Na upartego można się przyczepić, że termin ważności filmu minął i współczesny widz może czuć się zawiedziony brakiem graficznego gore. Może to być prawdą w przypadku osób, które sięgając po horror liczą jedynie na obrzydliwe scenki, przy których nie obejdzie się bez torebki na wymioty. Jednak reszta powinna docenić kunszt Hoopera. Pozycja obowjązkowa dla każdego kinomana.

Ocena: 10/10

***

Zapraszam do śledzenia mojego profilu na filmweb.pl.